Zespół autorski:

Rafał Szczepański Architekt

Jakub Zemła Architekt Krajobrazu

Tomasz Zwiech Architekt Krajobrazu

Historyk Sztuki

Mateusz Szurgot Architekt

 

W najbardziej syntetycznym ujęciu ogród jest reprezentacją przyrody przyjaznej, służącej człowiekowi. Na wszystkich stadiach rozwoju ludzkości pełnił on rolę krajobrazu idealnego - w pełni zrozumiałego dla człowieka, poddanego mu i od niego tylko zależnego. W archetypicznym aspekcie taka definicja ogrodu bliska jest pojęciu mitycznego raju.

 

Ogród zawsze był materialną konsekwencją stosunku ludzi do natury. Model ogrodu zmieniał się w taki sam sposób, w jaki ewoluowały relacje między człowiekiem i przyrodą. W starożytności i w średniowieczu, były one antagonistyczne: przyrodę postrzegano jako zagrożenie, więc ogrody urządzano najczęściej wewnątrz domostw. Z początkiem ery nowożytnej ogród przekroczył granice wewnętrznych dziedzińców, ale choć w wybranych miejscach otwierał się na otoczenie, nadal często otaczany był murem. Radykalne zmiany w percepcji natury, które przyniosła rewolucja nauk przyrodniczych w XVII wieku, znalazły odwzorowanie w siedemnastowiecznym francuskim ogrodzie barokowym - absolutnej, nieskończonej przestrzeni Newtona, rozpiętej na kartezjańskim układzie współrzędnych. W XVIII wieku nastąpił istotny zwrot w kierunku naśladowania wzorców estetycznych odnajdywanych w nieprzekształconej naturze, którego kulminacją stał się angielski ogród krajobrazowy. Bez względu na to globalne zasoby dzikiej przyrody wciąż się kurczyły, więc środkiem zaradczym stał się park narodowy - ogród XX wieku. W ten sposób stosunek człowieka do przyrody ewoluował o 180 stopni: od strachu przed nią - do lęku o nią.

 

Nasza wizja Ogrodu, który w tym konkretnym przypadku nazwaliśmy Doliną Natury, jest konsekwencją wcześniejszych, wyżej opisanych przemian i ich kolejnym etapem. Jest to ogród, w którym sieje się, sadzi i kultywuje przyrodę, by mogła rosnąć i rozwijać się według własnych zasad. Taki właśnie będzie ogród XXI wieku.

Choć zamysł ten wynika z idei ogrodów poprzedniego stulecia (parku narodowego i mniejszych form terytorialnej ochrony przyrody), to różnice między obiema koncepcjami są zasadnicze: o ile ogród XX wieku był PODTRZYMANIEM oryginalnego zasobu przyrody, o tyle nasz model ogrodu XXI wieku zakłada WYTWORZENIE takiego zasobu przez stymulowanie procesów naturalnej sukcesji tak, aby powstałe ekosystemy mogły trwać w ramach ogrodu-homeostatu. To pierwszy ważny czynnik naszego Ogrodu.

Jego skutkiem będzie adekwatny walor estetyczny. Aby odbiór tej wartości w jak najmniejszym stopniu zakłócał równowagę obiektu (nie tylko w świecie kwantowym obserwacja wpływa na przebieg obserwowanego procesu!) potrzebny jest nowy, bezprecedensowy, w niewielkim stopniu ingerujący w ogród sposób jego użytkowania. Sposób ten, to drugi istotny czynnik naszego Ogrodu XXI wieku.

Projekt ogrodu zakłada południkowe ukształtowanie obszaru opracowania w formie płytkiej doliny, o deniwelacjach nieprzekraczających 3 metrów. Na dnie tego zagłębienia przewiduje się urządzenie akwenu, któremu początek daje źródło bijące wśród skał, w otoczeniu drzew, w południowej części terenu. W wyższych partiach jest to skalisty strumień, przekształcający się stopniowo w płytką rzekę, rozlewającą się w północnej partii terenu w jezioro. Zbocza oraz dno doliny zajęłaby rozbudowana, naturalistyczna sekwencja ekosystemów, takich jak:

świetlisty gaj w otoczeniu źródła i strumienia, z adaptacją części istniejącego drzewostanu; źródliskowe zbiorowiska roślinne i ziołorośla lepiężnikowe w bezpośrednim sąsiedztwie źródła i strumienia;

zbiorowiska roślinne w bezpośrednim sąsiedztwie wód rzeki i jeziora, takie, jak ziołorośla nadrzeczne, łąka kaczeńcowa i kwietna łąka świeża, szuwary, torfowiskowe bagno i murawa piaskowa porastająca łachę;

zbiorowiska roślinne takie, jak ziołorośla okrajkowe oraz kwietne murawy kserotermiczne i piaskowe w wyższych partiach doliny.

Najwyższe, boczne partie doliny porastałby las na pograniczu łęgu wiązowo-jesionowego i grądu, reprezentowany w dużym stopniu przez istniejący drzewostan.

 

Zasilanie cieku może być dwojakie: albo z tego samego źródła, co istniejący parkowy układ wodny (powrót wody do łazienkowskiego Stawu Południowego Górnego), albo autonomiczne, z własnego ujęcia i z obiegiem zamkniętym wody. Zakłada się urządzenie ekosystemów występujących w otoczeniu wód w formie mineralno-korzeniowej strefy regeneracyjnej (oczyszczalni), co rozwiąże kwestię uzdatniania wód i umożliwi rozwój fauny.

 

Ze względu na konieczność utrzymania naturalnego charakteru ogrodu, a z drugiej strony na potrzebę udostępnienia go użytkownikom Parku Łazienkowskiego, przewiduje się budowę systemu komunikacyjnego zawieszonego nad ogrodem, czyli na poziomie jej sąsiedztwa. Stanowiłyby go pomosty wspierające się we wnętrzu doliny na słupach mocowanych do fundamentów rozmieszczonych modularnie na całym terenie ogrodu. Pomosty te oraz niewielkie place na skrzyżowaniach, stanowiłyby zmienną część układu komunikacyjnego, poddawaną cyklicznemu (co 2-3 lata) przearanżowaniu. Stałą częścią układu byłyby większe platformy, umożliwiające pozostanie w ogrodzie przez dłuższy czas oraz mieszczące główną część multimedialnego programu użytkowo-dydaktycznego, zakładającego udostępnione odwiedzającym monitorowanie elementów środowiska przyrodniczego ogrodu oraz inne atrakcje użytkowe, takie jak plac zabaw, czy system interaktywnego oświetlenia, umożliwiający dyskretną obserwację (np. w podczerwieni) indywidualnie wybranych fragmentów ogrodu po zmroku.

 

Ogród, jako część natury związanej z naszą strefą klimatyczną zmieniałby się oczywiście z upływem roku, jednak jego fragmenty pozostawałyby ożywione także w czasie zimy dzięki projektowanej wymianie energii z budynkiem wystawowym. Część energii wykorzystywanej do funkcjonowania budynku wracałaby do ogrodu, np. w postaci ruchu powietrza. Kierowane na roślinność zielną podmuchy, ożywiające scenerię ogrodu w sezonie wegetacyjnym, pozwoliłaby dzięki podwyższonej temperaturze utrzymywać zimą niektóre partie ogrodu (np. źródło ze strumieniem i środek koryta rzeki), w stanie niezamarzniętym. Tę samą rolę, poza oświetleniem rejonu źródła wody, pełniłoby przewidziane w tym samym miejscu źródło stałego ognia. W sezonie zimowym fragmenty ogrodu ożywiałyby generowane laserowo terenowe projekcje jego postaci udokumentowanych w sezonie wegetacyjnym. Ważną atrakcją byłyby także cyfrowe aplikacje multimedialne dostepne w sieci oraz stale wyświetlane w Pawilonie, pozwalające użytkownikom monitorować w czasie rzeczywistym stan wybranych elementów środowiska (t.j.: temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, ruch i skład powietrza atmosferycznego, glebowego, itp.) poszczególnych ekosystemów i porównywać wyniki obserwacji z dokonanymi w innych porach roku. W podobny sposób zaprojektowany byłby program użytkowy placu zabaw dla dzieci, zlokalizowanego na jednej z platform lub na placu głównym, umożliwiający dzięki cyfrowej rejestracji różne zabawy i gry ruchowe na wolnym powietrzu z konfrontacją wyników na całym świecie. Przykładem takiego urządzenia jest system SmartUs projektowany obecnie przez fińską firmę Lappset lub podobne.

Przedstawiony projekt konkursowy wykonany na wskazanej działce Parku Łazienki i z założonym programem jest kompozycją trzech elementów: Ogrodu, Placu i Pawilonu. Ogród, przedmiot poszukiwań dla współczesnej formuły kontaktu i adoracji przyrody ukształtowany został jako nieco zagłębiona dolina wypełniona przyrodniczym żywiołem skomponowanym w naturalny biosystem, opleciona siecią kładek, pomostów i platform składających się na system uczestnictwa w żywiole natury. Dolina w swej kulminacji rozlewa się w staw graniczący na północnym pobrzeżu z Placem. Plac, wyposażony w kamienną posadzkę jest przestrzenią otwartą na dolinę żywiołu przyrody, jest także przestrzenią wystawienniczą i reprezentacyjną właściwą dla wystaw plenerowych, zdarzeń kulturalnych, instalacji czy recepcji. Kompozycję trzech elementów zamyka Pawilon, serce organizacyjne podziemnego zespołu wystawienniczego, oparcie dla wystaw plenerowych na Placu, dla uczestnictwa w spotkaniu z Ogrodem.

Aby nie konkurować z zastaną kompozycją ogrodu Parku Łazienkowskiego, z istotnym przestrzennie i stylistycznie budynkiem Nowej Oranżerii, dla architektury Pawilonu przyjęto ulotną formę namiotu monarszego stojącego jakby w gościnie, obecnego lecz bez uprawnień do konkurencji, kontekstu czy twardego sąsiedztwa, mimo betonowej struktury w stanie nietrwałej obecności.

Pawilon zaprojektowany na osi podłużnej Nowej Oranżerii odwrócony na południowy wschód, w kierunku Alei Chińskiej i wejścia do Parku wyznacza strefę frontową – Plac i Ogród oraz zapleczową z dokiem, placem manewrowym i parkingami. Obiekt przeszklony i przezierny w miejscach poza fragmentami ścian żelbetowych.

Zestawienia powierzchni: parter: sala wielofunkcyjna 180 m2, kawiarnia, sklep 100 m2, foyer i kasy 150 m2, dok dostawczy 100 m2, przedmagazyn przy doku 150 m2, komunikacja 50 m2, razem 730 m2; podziemie -1: przedmagazyn przy doku 50 m2, - magazyn zaplecza wystawowego 150 m2, - pomieszczenia techniczne 200 m2, sanitariaty 2x70 m2, szatnie 2x50 m2, sale wystawowe 2x900 m2, korytarz komunikacja 350 m2, razem 2790 m2; piętro: sale spotkań i edukacji 2x40 m2, ochrona i monitoring 50 m2, biura 100 m2, komunikacja 50 m2, razem 280 m2. Kondygnacje razem 3800 m2.

 

Dostęp, dojazd i obsługa

Dostęp publiczności do Ogrodu, Placu a także Pawilonu zapewniony jest od strony Parku Łazienki z istniejących alei parkowych, przede wszystkim Alei Chińskiej, a także z alei zaprojektowanych wokół ogrodu, w tym od ciągu pieszo-jezdnego przy murze ul. Parkowej.

Dojazd do części zaplecza, i parkingów zapewniają wjazdy od Parkowej, z tym, że wjazd dla składów z naczepami (tzw. TIR) najkorzystniejszy, choć jak się wydaje w istocie incydentalny prowadzi Parkową, od strony Belwederskiej, tam też zlokalizowano plac manewrowy umożliwiający podjazd takiego pojazdu i wpięcie do ruchomej platformy doku zlokalizowanej przy dźwigu towarowym w północno-zachodniej części Pawilonu, dalej podjazd zapleczowy prowadzi wprost na północną stronę Nowej Oranżerii.

Wzdłuż ogrodzenia od Parkowej w sekwencjach kilku stanowiskowych oraz w części północno-zachodniej działki zaprojektowano 60 miejsc postojowych.

Ustalono też podjazd reprezentacyjny do Pawilonu wyznaczony od strony Placu po posadzce przygotowanej do takich obciążeń.

 

Kładki, pomosty, platformy

Uczestnictwo i obserwacja żywiołu przyrody w Dolinie odbywa się systemem kładek, pomostów i platform zlokalizowanych na ich połączeniach. Kładki o konstrukcji stalowej ze współpracującą statycznie balustradą mają rozpiętość 6,00 m i opierają się na systemie podpór lub platform, z możliwością okresowej zmiany ich układu. Podłogi kładek ze szkła bezpiecznego i drewna impregnowanego na stelażu stalowym.

Oświetlenie terenu stanowią kładki oświetlane zestawami ledowymi umieszczonymi w belkach podłużnych skierowanymi tak na posadzkę, jak i na wybrane fragmenty roślinności.

 

Realizacja funkcji wystawienniczych

Główną przestrzenią - salonem wystawienniczym - jest Plac rozpięty między Pawilonem, a Ogrodem, wyposażony w posadzkę umożliwiającą eksponowanie obiektów, organizację zdarzeń, reprezentację opartą o podjazd reprezentacyjny od frontu Pawilonu.

Sale wystawowe wraz z powierzchniami obsługi, holami, szatniami i sanitariatami zlokalizowano pod Placem na kondygnacji -1 (-7,50 m). Aby przełamać psychologiczną barierę przejścia do podziemia zaprojektowano zjawiskowy przeszklony ruchomy pomost, makro-windę panoramiczną o wymiarach 5x5 m. Otwarta do holi klatka schodowa oraz oraz klatki ewakuacyjne, jedna w pawilonie dwie w południowej części sal wystawowych dopełniają system komunikacji publicznej. W części zaplecza magazynowego zastosowano wielkogabarytową windę towarową oraz wspomagającą klatkę schodową o charakterze ewakuacyjnym.

Na przestrzenie wystawiennicze na poziomie -7,50 m składają się dwie odrębne struktury wystawiennicze o powierzchniach po 900 m2, wyposażone w niezależne hole, szatnie i sanitariaty, zdolne do połączenia w jedną przestrzeń wystawienniczą o powierzchni około 2000 m2. Zastosowanie łącznika rozdzielającego przestrzenie wystawiennicze o powierzchniach po 900 m2 pozwala na równoczesne operowanie wszystkimi salami powstającymi z podziałów ścianami ruchomymi o wysokiej izolacyjności akustycznej (np. Abopart – magazyny/parkingi ścian ruchomych wskazano na rysunku), co skutkuje uzyskaniem: 2 sal po 900 m2, 4 sal po ok. 450 m2,, jednej sali ok. 2000 m2, a także mniejszych podziałów przestrzeni bliższych holom i zespołom obsługi (na np.4 sale 220 m2 i 2 sale 450 m2) oraz mutacje tych podziałów.

Sale wystawiennicze zaprojektowane w neutralnej konwencji surowego betonu architektonicznego o wysokości 570 cm, wspomagane ruchomymi przegrodami służącymi nie tylko do podziałów na sale mniejsze lecz także umożliwiającymi dowolną organizację przestrzeni, pozwalają na stosowanie współczesnych technik wystawienniczych, a także na kreowanie hybrydowych pokazów z udziałem obiektów i mediów elektronicznych. Niezależność dostępu z holi i z łącznika oraz wykorzystywanie wygodnych dróg ewakuacyjnych, z wyjściami/wejściami w teren mogą stać się dodatkowymi atutami kreowania zdarzeń w przestrzeni wystawienniczej podwójnie mocno, bo z dwóch stron, powiązanej z przestrzenią Placu, dalej Ogrodu.

Magia syntezy, połączenia trzech zdekomponowanych, bo jakże innych, posiadających nawet inne osie, elementów kompozycji, rozgrywać będzie się na Placu. Bez względu na porę dnia, pogodę czy porę roku, waga zdarzeń i charakter aktywności w tym miejscu stanie się wraz z nowym wymiarem Ogrodu XXI wieku, świadectwem żywotności Parku Łazienki Królewskie.